یکی از رایج‌ترین سوءتفاهم‌ها در عکاسی این است که بسیاری از افراد فکر می‌کنند فاصله کانونی لنز خودش باعث تغییر شکل سوژه‌ها می‌شود، به خصوص چهره انسان‌ها. به طور معمول، عکاسان می‌گویند استفاده از لنزهای واید باعث می‌شود بینی بزرگتر، پیشانی پهن‌تر و گونه‌ها کشیده‌تر به نظر برسند. در حالی که این تصور رایج است، واقعیت کمی متفاوت است: فاصله کانونی به تنهایی باعث تغییر شکل صورت نمی‌شود. آنچه واقعاً باعث این تغییر شکل می‌شود، پرسپکتیو یا دیدگاه است که ناشی از فاصله دوربین تا سوژه است، نه عدد روی لنز. در این متن، توضیح می‌دهیم که چه چیزی واقعاً باعث تغییر شکل می‌شود و لنزها چگونه بر تصاویر اثر می‌گذارند.
تغییر شکل پرسپکتیو چیست؟
قبل از پرداختن به اثر لنز و فاصله کانونی، ابتدا باید با مفهوم تغییر شکل پرسپکتیو آشنا شویم. پرسپکتیو تغییر شکل واقعی نیست که توسط لنز ایجاد شود، بلکه یک پدیده ناشی از فاصله بین دوربین و سوژه است. وقتی دوربین خیلی به سوژه نزدیک باشد، بخش‌هایی که به دوربین نزدیک‌تر هستند بزرگتر و بخش‌های دورتر کوچکتر به نظر می‌رسند. این همان چیزی است که باعث می‌شود بینی بزرگ شود یا صورت کشیده به نظر برسد.
برای مثال، وقتی یک فرد را با لنز کوتاه و از فاصله نزدیک عکاسی می‌کنیم، تصویر صورت او غیرطبیعی و کشیده به نظر می‌رسد. اگر همان شخص را از فاصله بیشتری عکاسی کنیم و با یک لنز بلندتر همان قاب را پر کنیم، صورت طبیعی به نظر می‌رسد و نسبت‌های صورت حفظ می‌شوند. حتی اگر سوژه در مرکز قاب قرار گیرد، وقتی فاصله تا دوربین بسیار کم باشد، هنوز برخی بخش‌های بدن، مانند شانه‌ها، نامتناسب و بزرگتر از حد معمول به نظر می‌رسند.
به عبارت دیگر، فاصله سوژه تا دوربین نقش اصلی را در تغییر شکل دارد، نه خود لنز.
تغییر شکل لنز یا اپتیکال چیست؟
علاوه بر پرسپکتیو، لنزها ممکن است تغییر شکل نوری یا اپتیکال داشته باشند. بیشتر لنزها، به ویژه لنزهای واید، کمی تغییر شکل بشکه‌ای (Barrel Distortion) دارند که باعث می‌شود خطوط مستقیم در لبه‌های قاب خمیده شوند. این نوع تغییر شکل گاهی باعث می‌شود مردم تصور کنند که صورت سوژه هم تغییر کرده، در حالی که اثر واقعی بسیار جزئی است.
به عنوان مثال، لنز Nikon 50mm f/1.4G حدود 1.4٪ تغییر شکل بشکه‌ای دارد. این مقدار تغییر شکل در خطوط افقی کاملاً قابل مشاهده است، اما روی صورت سوژه تقریباً تأثیری ندارد، مگر اینکه سوژه بسیار نزدیک به لنز باشد و صورت به طور کامل در قاب پر شده باشد.
اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم، تغییر شکل اپتیکال زمانی خودش را نشان می‌دهد که همزمان با پرسپکتیو شدید ترکیب شود، یعنی وقتی صورت سوژه خیلی نزدیک به لنز است و قاب به شدت پر شده است. در این شرایط، ترکیب تغییر شکل پرسپکتیو و لنز باعث می‌شود ویژگی‌های صورت کمی غیرطبیعی به نظر برسند. اما اگر فاصله مناسب رعایت شود، حتی لنزهای واید هم تغییر شکل قابل توجهی ایجاد نمی‌کنند.
فاصله کانونی و اثر آن
فاصله کانونی فقط تعیین می‌کند که سوژه چه مقدار از قاب را پر کند. تصور اشتباه رایج این است که لنز کوتاه باعث بزرگ شدن بینی یا کشیده شدن صورت می‌شود؛ در واقع، این اثر ناشی از نزدیک بودن دوربین به سوژه است.
اگر در همان نقطه بایستید و با یک لنز زوم سوژه را از فاصله نزدیک و دور عکاسی کنید، پرسپکتیو تغییری نمی‌کند، بلکه فقط میزان قاب‌بندی تغییر می‌کند. برای مثال، عکس گرفتن با 24 میلی‌متر یا 50 میلی‌متر از همان فاصله، نسبت سوژه به پس‌زمینه یکسان است. تنها چیزی که تغییر می‌کند، میدان دید است: لنز واید، فضا را بیشتر نشان می‌دهد و لنز تله، سوژه را بزرگتر در قاب قرار می‌دهد.
مثال‌های واقعی
لنز واید و فاصله نزدیک: اگر صورت سوژه در فاصله کم با لنز 24 میلی‌متر پر شود، بینی بزرگ و گونه‌ها کشیده به نظر می‌رسند.
لنز بلند و فاصله بیشتر: اگر همان قاب با لنز 85 میلی‌متر از فاصله مناسب گرفته شود، صورت طبیعی است و نسبت‌ها حفظ می‌شوند.
تأثیر اپتیکال: حتی اگر لنز واید تغییر شکل بشکه‌ای داشته باشد، تأثیر آن روی صورت در فاصله مناسب بسیار کم است.
به طور خلاصه: فاصله کانونی هیچ تأثیری بر پرسپکتیو و نسبت‌های صورت ندارد؛ تنها فاصله تا سوژه و ترکیب آن با قاب‌بندی است که تغییر شکل ایجاد می‌کند.
نکات عملی برای عکاسان پرتره
همیشه فاصله مناسب با سوژه را رعایت کنید. نزدیک شدن بیش از حد باعث تغییر شکل پرسپکتیو می‌شود.
برای پر کردن قاب از لنز طولانی‌تر استفاده کنید تا بدون نزدیک شدن زیاد، سوژه بزرگ به نظر برسد.
لنزهای واید را نادیده نگیرید؛ اگر فاصله کافی باشد، این لنزها هم پرتره‌های طبیعی تولید می‌کنند.
برای سوژه‌های نزدیک به لنز، تغییر شکل لنز می‌تواند کمی محسوس باشد، بنابراین در این شرایط از اصلاح نرم‌افزاری یا فاصله بیشتر استفاده کنید.
درک تفاوت بین پرسپکتیو و تغییر شکل اپتیکال به شما کمک می‌کند عکس‌های حرفه‌ای‌تر و طبیعی‌تر بگیرید.
جمع‌بندی
تغییر شکل صورت = پرسپکتیو + فاصله تا سوژه
تغییر شکل لنز = اثر جزئی، فقط در لبه‌ها یا نمای نزدیک
فاصله کانونی = تأثیر بر قاب‌بندی، نه نسبت‌ها
با رعایت فاصله مناسب و استفاده هوشمندانه از لنزها، می‌توانید از هر فاصله کانونی، حتی واید، پرتره‌هایی طبیعی و حرفه‌ای ثبت کنید.
تهیه و تنظیم : اطمینان | نمایندگی دوربین سونی در ایران
