در میان تجهیزات عکاسی حرفه‌ای، هیچ عاملی به اندازه‌ی آب‌خوردگی و نفوذ رطوبت به داخل لنز نمی‌تواند باعث تخریب سریع و گسترده‌ی اجزای حساس نوری و الکترونیکی شود. لنزهای سونی، به‌ویژه در سری‌های G و G Master، با طراحی مقاوم در برابر شرایط محیطی ساخته می‌شوند و دارای ساختار Weather Sealing هستند؛ اما این به معنای ضدآب بودن کامل نیست.

 

در واقع، هر لنز—even از پیشرفته‌ترین مدل‌ها—در برابر نفوذ طولانی‌مدت آب، بخار یا رطوبت بالا آسیب‌پذیر است. شناخت نحوه‌ی عملکرد در برابر رطوبت، بررسی ساختار آب‌بندی، نشانه‌های اولیه آسیب و روش‌های اصولی تعمیر، برای هر عکاس حرفه‌ای یا کاربر محتوا ضروری است. در ادامه، این موضوع را به‌صورت تحلیلی، فنی و کامل بررسی می‌کنیم تا مشخص شود چگونه باید از لنزهای سونی در برابر خطرات محیطی محافظت کرد و در صورت آب‌خوردگی چه اقداماتی انجام داد.
 

۱. ساختار آب‌بندی لنزهای سونی؛ تفاوت میان مقاوم‌بودن و ضدآب‌بودن
 

سونی در طراحی لنزهای حرفه‌ای خود، مخصوصاً سری G Master مانند Sony FE 24–70mm f/2.8 GM II و 70–200mm f/2.8 GM OSS II، از نوارهای لاستیکی، چسب‌های مقاوم به رطوبت و درزگیری‌های داخلی استفاده کرده است تا ورود گردوغبار و رطوبت به کمترین حد ممکن برسد. این ویژگی که با نام Weather Resistant شناخته می‌شود، بیشتر برای مقاومت در برابر پاشش‌های جزئی آب، مه خفیف یا باران سبک طراحی شده است.
 

اما بسیاری از کاربران اشتباهاً این ویژگی را به‌عنوان ضدآب بودن (Waterproof) تعبیر می‌کنند. هیچ لنز سونی، حتی گران‌ترین مدل‌ها، برای غوطه‌ور شدن در آب یا قرار گرفتن طولانی‌مدت در محیط‌های بسیار مرطوب طراحی نشده است. ساختار مکانیکی فوکوس، رینگ زوم، موتور OSS و اتصالات الکترونیکی درون لنز، دارای منافذی هستند که در اثر فشار یا تغییر دما، به‌راحتی اجازه نفوذ رطوبت می‌دهند.
 

در نتیجه، تفاوت میان "مقاومت در برابر رطوبت" و "ضدآب بودن" در این است که اولی به معنای محافظت موقت در شرایط طبیعی است، اما دومی تنها در محصولات کاملاً بسته مانند دوربین‌های اکشن یا کیس‌های ضدآب دیده می‌شود.

۲. چگونگی نفوذ رطوبت به درون لنزهای سونی
 

نفوذ رطوبت به داخل لنز ممکن است در اثر یکی از سه حالت زیر اتفاق بیفتد:
اول، تغییر ناگهانی دما بین محیط‌های سرد و گرم که باعث می‌شود بخار آب به داخل ساختار لنز نفوذ کرده و روی سطوح داخلی عدسی‌ها میعان کند. دوم، قرار گرفتن در معرض باران یا پاشش آب در زمان عکاسی بیرونی، که از طریق شکاف‌های رینگ زوم و فوکوس وارد می‌شود. سوم، ذخیره ناصحیح در محیط‌های مرطوب مانند شمال کشور یا مناطق ساحلی که باعث نفوذ تدریجی بخار آب می‌شود.
 

در واقع، لنزهایی مانند Sony 16–35mm f/4 G یا 24–105mm f/4 G OSS که دارای المان‌های متحرک متعددی هستند، در برابر نفوذ رطوبت آسیب‌پذیرترند، زیرا سیستم داخلی آن‌ها شامل چندین رینگ و مسیر حرکتی است که با انبساط و انقباض دما باز و بسته می‌شود.
 

۳. نشانه‌های اولیه آب‌خوردگی یا رطوبت در لنزهای سونی
 

تشخیص به‌موقع نفوذ رطوبت یکی از مهم‌ترین مراحل در جلوگیری از آسیب دائمی است. نخستین نشانه معمولاً ایجاد بخار یا مه روی سطح داخلی عدسی‌ها است که حتی پس از تمیز کردن سطح بیرونی باقی می‌ماند. دومین علامت، ایجاد صدای غیرعادی در هنگام فوکوس یا زوم است، زیرا اجزای مکانیکی در تماس با رطوبت دچار اصطکاک و چسبندگی می‌شوند.

در مراحل پیشرفته‌تر، ممکن است فوکوس خودکار به‌صورت نامنظم عمل کند یا سیستم OSS (لرزشگیر اپتیکی) به‌طور ناگهانی قطع و وصل شود. این نشانه‌ها معمولاً ناشی از اتصال کوتاه در مدارهای الکترونیکی داخل لنز هستند.

در موارد شدیدتر، لکه‌های قارچی سفید یا خاکستری روی عدسی‌های داخلی مشاهده می‌شود. این قارچ‌ها از ترکیب رطوبت و گردوغبار تغذیه کرده و با گذر زمان سطح پوشش اپتیکی لنز (Lens Coating) را از بین می‌برند، که این حالت عملاً غیرقابل‌تعمیر کامل است مگر با تعویض المان نوری.

۴. واکنش فوری پس از آب‌خوردگی لنز
 

در صورتی‌که لنز در معرض آب قرار گرفت، اقدامات اولیه اهمیت حیاتی دارد. اولین گام، خاموش کردن دوربین و جدا کردن لنز از بدنه است تا از انتقال جریان برق به اجزای خیس جلوگیری شود. سپس باید بدون باز کردن لنز، آن را در محیط خشک با جریان هوای آرام قرار داد. برخلاف باور عمومی، استفاده از سشوار یا منبع حرارتی مستقیم بسیار خطرناک است زیرا باعث انبساط سریع قطعات داخلی و آسیب بیشتر می‌شود.
 

استفاده از کیسه سیلیکاژل یا جعبه خشک‌کن (Dry Box) در این مرحله ضروری است. در صورتی‌که لنز برای مدت طولانی در محیط مرطوب بوده یا آثار بخار داخلی دارد، باید سریعاً به مرکز تعمیرات تخصصی ارسال شود. در ایران، اطمینان کمرا به‌عنوان نمایندگی معتبر خدمات لنزهای سونی، با تجهیزات خلأ و سیستم‌های خشک‌کن کنترل‌شده، فرآیند تخلیه رطوبت و بازیابی مدارهای الکترونیکی را انجام می‌دهد.

۵. آسیب‌های فنی ناشی از آب‌خوردگی و رطوبت
 

آب و رطوبت می‌توانند سه بخش اصلی لنز را تحت تأثیر قرار دهند:
ابتدا سیستم اپتیکی که شامل عدسی‌ها و پوشش‌های ضدبازتاب است. در تماس با رطوبت، لایه‌های نازک ضدانعکاس دچار تغییر شیمیایی شده و شفافیت کاهش می‌یابد. سپس مدارهای الکترونیکی که فرمان فوکوس، دیافراگم و لرزشگیر را کنترل می‌کنند؛ این مدارها معمولاً با چسب‌های ضدآب پوشیده شده‌اند، اما در برابر رطوبت طولانی‌مدت مقاومت خود را از دست می‌دهند.

سوم، مکانیزم مکانیکی فوکوس و زوم که شامل ریل‌ها و چرخ‌دنده‌های فلزی یا پلیمری است. رطوبت باعث زنگ‌زدگی، چسبندگی یا تغییر روان‌کننده‌های داخلی می‌شود. در نتیجه، حرکت لنز سفت شده و در نهایت موتور Linear یا SSM آسیب می‌بیند.

در لنزهایی که سیستم OSS (Optical SteadyShot) دارند، آب‌خوردگی ممکن است باعث قطع ارتباط میان سنسورهای ژیروسکوپی و موتور لرزشگیر شود و این سیستم دیگر قادر به تثبیت تصویر نباشد.

۶. مراحل تخصصی تعمیر لنزهای سونی پس از آب‌خوردگی
 

فرآیند تعمیر لنز آب‌خورده بسیار دقیق است و نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی دارد. در مراکز تخصصی مانند اطمینان کمرا، ابتدا لنز به‌صورت کامل باز می‌شود و تمام قطعات اپتیکی، مکانیکی و بردهای الکترونیکی جدا می‌شوند. سپس بخش‌های فلزی در محلول ضدخوردگی و الکل ایزوپروپیل شست‌وشو داده می‌شوند تا زنگ‌زدگی متوقف شود.

در مرحله بعد، قطعات در محفظه خلأ (Vacuum Dryer) قرار می‌گیرند تا رطوبت باقیمانده به‌صورت کامل تبخیر شود. پس از آن، تست عملکرد موتور فوکوس، کنترل سیستم دیافراگم و تنظیم مجدد المان‌های اپتیکی با دستگاه‌های کالیبراسیون نوری انجام می‌شود.

در صورتی‌که پوشش اپتیکی آسیب دیده باشد، تعویض المان الزامی است؛ زیرا هیچ‌گونه پولیش یا تمیزکاری نمی‌تواند شفافیت اولیه را بازگرداند. تعمیرکاران حرفه‌ای پس از پایان کار، لنز را در دستگاه تست فوکوس و شارپنس بررسی کرده تا از سلامت کامل عملکرد اطمینان حاصل شود.
 

۷. نحوه‌ی جلوگیری از نفوذ رطوبت؛ اصول نگهداری در محیط‌های مرطوب
 

پیشگیری همواره بهتر از تعمیر است. برای حفاظت از لنزهای سونی در مناطق مرطوب یا سفرهای عکاسی، رعایت چند نکته حیاتی ضروری است. اول اینکه همیشه از کیس ضد‌نفوذ هوا (Air-Sealed Case) همراه با بسته‌های خشک‌کن استفاده شود. دوم، پس از عکاسی در شرایط بارانی یا مه‌دار، باید لنز با پارچه میکروفایبر خشک و تمیز شود و قبل از ذخیره در کیف، اجازه داده شود دمای آن با محیط متعادل شود.

در سفرهای شمال کشور، نگهداری لنز در محیط دارای تهویه مناسب یا استفاده از Dry Cabinet بهترین روش است. این کابینت‌ها با تنظیم دقیق رطوبت نسبی، از تشکیل بخار درون عدسی‌ها جلوگیری می‌کنند.
همچنین توصیه می‌شود که عکاسان پس از هر پروژه‌ی بیرونی، لنز را برای سرویس دوره‌ای به مرکز معتبر ارسال کنند تا در صورت وجود رطوبت یا گردوغبار داخلی، پیش از ایجاد آسیب ساختاری پاک‌سازی شود.

۸. تفاوت میزان مقاومت در لنزهای مختلف سونی در برابر رطوبت
 

تمام لنزهای سونی از لحاظ ساختار آب‌بندی مشابه نیستند. لنزهای G Master دارای بالاترین سطح درزگیری در نواحی مانت، حلقه‌های زوم و فوکوس هستند. لنزهای سری G از نظر مقاومتی در سطح متوسط قرار دارند، در حالی‌که لنزهای اقتصادی‌تر مانند Sony FE 50mm f/1.8 یا E 35mm f/1.8 OSS تقریباً فاقد درزگیری مؤثر هستند.

بنابراین کاربرانی که در شرایط محیطی دشوار مانند جنگل، کوه یا سواحل عکاسی می‌کنند، باید از لنزهای سری G Master استفاده کنند و حتی‌الامکان از کاورهای ضدآب سیلیکونی روی بدنه لنز بهره بگیرند. این کاورها نه‌تنها مانع ورود رطوبت می‌شوند، بلکه از ضربه و خط و خش نیز محافظت می‌کنند.

۹. تأثیر رطوبت بر عملکرد اپتیکی و رنگی لنز
 

رطوبت تنها به اجزای مکانیکی آسیب نمی‌زند، بلکه مستقیماً کیفیت تصویر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. زمانی که رطوبت بین لایه‌های اپتیکی عدسی‌ها نفوذ کند، شکست نور دچار اعوجاج جزئی می‌شود و نتیجه‌ی آن افت شارپنس، کاهش کنتراست و افزایش هاله‌های نوری (Flare) در عکس است.

در آزمایش‌های نوری انجام‌شده روی لنزهای سونی، مشخص شده است که تنها ۵ درصد رطوبت داخلی در مسیر نوری می‌تواند تا ۱۵ درصد از وضوح مرکز تصویر را کاهش دهد. در موارد شدید، تصویر دارای لکه‌های نور یا تاری غیرقابل‌کنترل خواهد بود. به همین دلیل است که حتی پس از خشک شدن ظاهری لنز، لازم است المان‌های داخلی توسط دستگاه‌های مخصوص کالیبره شوند تا هم‌محوری اپتیکی دوباره برقرار شود.
 

۱۰. جمع‌بندی نهایی؛ شناخت، پیشگیری و اقدام به‌موقع
 

رطوبت و آب‌خوردگی یکی از جدی‌ترین تهدیدها برای لنزهای سونی محسوب می‌شوند، زیرا ترکیب اجزای الکترونیکی، اپتیکی و مکانیکی در ساختار این لنزها باعث می‌شود حتی نفوذ اندک آب نیز آسیب‌های زنجیره‌ای ایجاد کند. تشخیص به‌موقع نشانه‌های اولیه، مانند بخار داخلی، صدای غیرعادی یا عملکرد ناپایدار فوکوس، می‌تواند از هزینه‌های سنگین تعمیر جلوگیری کند.

با وجود ساختار مقاوم و دقیق لنزهای سری G Master، هیچ تجهیزی از خطر نفوذ رطوبت مصون نیست. بنابراین هر عکاس حرفه‌ای باید اصول نگهداری در محیط‌های مرطوب، استفاده از تجهیزات محافظ و سرویس دوره‌ای را جدی بگیرد. در صورت بروز حادثه، تنها مراجعه به مراکز تخصصی و مجهز مانند اطمینان کمرا می‌تواند از آسیب دائمی جلوگیری کرده و عملکرد لنز را به وضعیت اولیه بازگرداند.


تهیه و تنظیم : اطمینان | نمایندگی دوربین سونی در ایران